ADHD u dorosłych. Objawy i leczenie.

ADHD u dorosłych. Objawy i leczenie.

Gdybyśmy zapytali przypadkową spotkaną osobę o definicję ADHD, prawdopodobnie uzyskalibyśmy odpowiedź, że jest to zaburzenie charakteryzujące się nadmierną nadpobudliwością ruchową i występuje jedynie u dzieci. Niemniej jednak rzeczywistość jest znacznie bardziej skomplikowana niż może sugerować to pierwsze wrażenie. Przez wiele lat uważano ADHD za schorzenie występujące wyłącznie u dzieci, przyjmując założenie, że dzieci te z wiekiem wyrastają z tego stanu. Dziś wiemy, że to tylko częściowo zgodne z prawdą.

Po pierwsze, ADHD to nie tylko nadmierna aktywność ruchowa. To także szereg innych objawów, które muszą być uwzględnione. Po drugie, badania wskazują, że aż dwie trzecie dzieci z diagnozą ADHD nadal będzie doświadczać tego zaburzenia w wieku dorosłym. Oznacza to, że pozostała jedna trzecia pacjentów może przestać spełniać kryteria diagnostyczne, ale nadal często boryka się z pewnymi trudnościami.

W przypadku dorosłych pacjentów, objawy nadpobudliwości i nadmiernej impulsywności często przejawiają się w mniejszym stopniu niż u dzieci. Jednak problemy z koncentracją i planowaniem nadal mogą występować. Jak zauważył Russell Barkley, „wyrasta się z niepokoju ciała, ale nie z niepokoju ducha”. Oznacza to, że nadmierna aktywność i impulsywność mogą ewoluować w bardziej subtelne przejawy wewnętrznego niepokoju i napięcia.

Jakie są objawy ADHD u dorosłych?

ADHD, czyli fachowo zespół nadpobudliwości psychoruchowej lub zaburzenie hiperkinetyczne (zespół hiperkinetyczny) jest trudnością psychiczną, która oddziałuje zarówno na zachowanie, jak i stan psychiczny Pacjenta. U zdecydowanej większości osób objawy pojawiały się już w dzieciństwie – statystycznie, maksymalnie w wieku 12 lat ujawniają się pierwsze symptomy ADHD. Rozpoznanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej może być postawione, gdy u osoby występują:

1. Zaburzenia koncentracji uwagi:

Niezdolność do skupienia uwagi na dłuższy czas, duża trudność w skupieniu się w hałasie lub w niesprzyjającym środowisku, trudność w samodzielnym organizowaniu sobie pracy.

Duża trudność w kończeniu skomplikowanych zadań i podążaniu za czyjąś instrukcją (w przypadku ADHD u dorosłych, objawy mogą obejmować problemy ze znalezieniem pracy i ze sprawnym wywiązywaniem się z obowiązków na swoim stanowisku).

Zapominanie o ważnych sprawach, tzw. roztargnienie (przejawiające się np. częstym gubieniem swoich rzeczy).

W obszarze uwagi najczęściej występujące objawy obejmują obniżoną koncentrację, zwiększone rozproszenie uwagi i trudności w zauważaniu szczegółów. Jednak czasami osoby z ADHD doświadczają także tzw. hiperfokusu, gdy skupiają się na jednej czynności w takim stopniu, że nie zwracają uwagi na otaczające bodźce i tracą poczucie czasu.

2. Nadmierna aktywność (tzw. nadpobudliwość ruchowa):

Częste odczuwanie silnej potrzeby poruszania rękami i nogami, odrywania się od aktualnie wykonywanej czynności.

Doświadczanie częstego uczucia niepokoju, przysłowiowej trudności z “wysiedzeniem na miejscu”.

Niekiedy duża potrzeba aktywności fizycznej.

Nadpobudliwość może manifestować się jako nadmierna energia i psychoruchowe pobudzenie, ale jednocześnie może towarzyszyć jej spadek napędu oraz uczucie zmęczenia i senności.

3. Impulsywność:

Objawia się przede wszystkim trudnością z odraczaniem decyzji, doprowadzaniem trudnych zadań do końca i (czasem) z radzeniem sobie ze złością. Przerywanie innym osobom, trudność z poczekaniem na swoją kolej – czy to w rozmowie, czy też innych aktywnościach; aspekt impulsywności związany jest zarówno z decyzjami podejmowanymi w sposób bezrefleksyjny, szybki i impulsywny, jak i z sytuacjami, w których osoba nie jest w stanie podjąć decyzji, co często prowadzi do wielokrotnego odkładania zadań na później.

4. Emocjonalność

Aby lepiej zrozumieć codzienne wyzwania, z jakimi spotykają się osoby z diagnozą ADHD, warto jednak rozważyć oprócz trzech głównych obszarów trudności, takich jak uwaga, nadpobudliwość i impulsywność, dodatkowy – emocjonalność. Należy zaznaczyć, że emocjonalność często jest pomijana w procesie diagnozowania przez specjalistów, zarówno psychologów, jak i psychiatrów. To może prowadzić niekiedy do błędnej diagnozy osobowości borderline zamiast ADHD, co jest szczególnie ważne w przypadku kobiet, u których emocjonalność może stanowić bardzo istotny aspekt objawów ADHD. Jest to związane z częstymi zmianami nastroju, które mogą występować nawet kilka razy dziennie. Reakcje emocjonalne są też dość reaktywne, potrafią nagle pojawić się w odpowiedzi na jakąś sytuację i równie szybko wygasnąć. Ma to również związek z fluktuującą motywacją.

Aby rozpoznać zespół nadpobudliwości psychoruchowej, objawy muszą oprócz tego występować w różnych sferach życia Pacjenta (czyli np. zarówno w relacjach w rodzinie, jak i w pracy) i być źródłem uciążliwego cierpienia dla osoby z podejrzeniem ADHD. Symptomy nie mogą również wynikać z innych zaburzeń, takich jak depresja czy zaburzenia lękowe.

Jak wyglądają działania terapeutyczne w przypadku ADHD?

Terapia ADHD u dorosłych powinna mieć charakter kompleksowy i uwzględniać różnorodne aspekty życia pacjenta. Składa się z trzech głównych obszarów: psychoedukacji, psychoterapii oraz farmakoterapii.

Psychoedukacja stanowi fundament terapii i obejmuje zarówno pacjenta, jak i jego rodzinę. Jej głównym celem jest edukacja pacjenta na temat istoty zaburzenia, jego przyczyn, dostępnych metod leczenia oraz trudności związanych z codziennym funkcjonowaniem. W ramach psychoedukacji pacjent otrzymuje informacje zwrotne na temat obiektywnych przyczyn swoich trudności, co pomaga mu zrozumieć, że nie jest winien swojego stanu, eliminując poczucie winy i wstydu. Ponadto psychoedukacja zwiększa motywację pacjenta do podjęcia wysiłku w terapii.

Farmakoterapia jest drugim istotnym elementem terapii ADHD u dorosłych. Najczęściej stosowanymi lekami są psychostymulanty. Ważne jest, aby zdiagnozować ewentualne współwystępujące choroby psychiczne, takie jak depresja czy stany lękowe, ponieważ farmakoterapia tych zaburzeń powinna mieć pierwszeństwo. Dopiero po wdrożeniu leczenia warto ponownie ocenić pacjenta, aby ustalić, czy nadal występują objawy ADHD.

Psychoterapia to trzeci filar terapii ADHD u dorosłych. Osoby z ADHD często borykają się z trudnościami wtórnymi, takimi jak problemy z samooceną, niepokojem i depresją, dlatego terapia psychologiczna jest istotnym elementem leczenia. Problemy pierwotne można często rozwiązać za pomocą leków lub coachingu, natomiast na wtórne objawy psychologiczne odpowiada psychoterapia. Terapeuta specjalizujący się w ADHD może pomóc pacjentowi zrozumieć i radzić sobie z trudnościami emocjonalnymi, które mogą towarzyszyć zaburzeniu. Warto znaleźć terapeutę, który rozumie specyfikę ale i możliwe indywidualne różnice osób z ADHD. W przypadku osób z trudnościami uwagowymi taki sposób prowadzenia terapii, który nadaje spotkaniom strukturę i kierunek, jest konieczny aby móc realizować założone wspólnie cele.

W terapii ADHD u dorosłych wykorzystuje się często metody behawioralno-poznawcze. Pacjenci uczą się umiejętności takich jak komunikacja społeczna, identyfikacja mocnych i słabych stron, zarządzanie czasem oraz rozróżnianie, kiedy objawy ADHD mogą być pomocne, a kiedy szkodliwe. W terapii wykorzystuje się także techniki relaksacyjne, treningi umiejętności społecznych oraz terapię indywidualną. Bardzo przydatny okazuje się trening, który skupia się w 4 modułach na organizacji i planowaniu, rozwijaniu elastyczności myślenia, strategiach rozwiązywania problemów i usprawniania umiejętności skupienia uwagi oraz przeciwdziałaniu prokrastynacji.

Warto także zastanowić się, czy terapia grupowa nie byłaby dobrym rozwiązaniem. Obejmuje ona osoby dotknięte ADHD i prowadzona jest przez terapeutę. Podczas takich spotkań pacjenci mają kontakt z osobami borykającymi się z tym samym problemem, co pozwala im uczyć się nawzajem z własnych doświadczeń. Współdzielenie doświadczeń potwierdza prawdziwość wyzwań, z którymi spotykają się osoby z ADHD, eliminuje poczucie izolacji i buduje poczucie przynależności. W trakcie pracy można odgrywać różne sytuacje z życia, pracować nad nimi, szukać rozwiązań i otrzymywać opinie zwrotne na temat zachowań od osób, które dzielą tę samą lub podobną rzeczywistość zaburzenia.

Kilka słów na koniec

ADHD to nie tylko trudności dzieciństwa, to podróż przez życie pełne niepokojów i wyzwań, ale także szansa na odkrycie własnej siły i wyjątkowości. Terapia jest mapą w tej podróży, a terapeuta – przewodnikiem do lepszego zrozumienia siebie. Warto więc sięgnąć po pomoc i rozpocząć podróż z lepszą znajomością siebie.

Literatura cytowana

1. Barkley, R. A., Murphy, K. R., & Fischer, M. (2010). ADHD in adults: What the science says. Guilford press.
2. Nigg, J. T. (2017). On the relations among self-regulation, self-control, executive functioning, effortful control, cognitive control, impulsivity, risk-taking, and inhibition for developmental psychopathology. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 58(4), 361-383.
3. Safren, S. A., Sprich, S. E., Perlman, C. A., & Otto, M. W. (2017). Mastering your adult ADHD: A cognitive-behavioral treatment program, therapist guide. Oxford university press.
4. Wender, P. H., Wolf, L. E., & Wasserstein, J. (2001). Adults with ADHD: An overview. Annals of the New York Academy of Sciences, 931(1), 1-16.
5. Young, S., Moss, D., Sedgwick, O., Fridman, M., Hodgkins, P., & HKS Consensus Group. (2015). A meta-analysis of the prevalence of attention deficit hyperactivity disorder in incarcerated populations. Psychological Medicine, 45(2), 247-258.